Anoreksja – rys historyczny
Pojęcie anorexia powstało wskutek połączenia dwóch greckich słów – an oznaczający brak, pozbawienie oraz orexis – apetyt. Stąd też anoreksja stanowi ogólne określenie dla braku łaknienia. Pierwsze epizody znacznego ograniczania pożywienia zanotowane zostały już w okresie średniowiecza, kiedy to umartwienie ciała stanowiło niezwykle ważną część życia i było świadectwem „rozumnej służby Bożej”. Wraz z końcem tej epoki jadłowstręt psychiczny zaczął zmieniać nieco swój charakter. Rozwinął się wtedy kult tak zwanych „poszczących dziewcząt”, które były symbolem zdrowia, bożej obecności i naturalnego fenomenu.Pojawienie się protestantyzmu wyparło religijny ton nadawany samogłodzeniu i otworzyło drzwi medycynie. Jadłowstręt psychiczny jako jednostka chorobowa został pierwszy raz opisany w 1714 roku przez angielskiego lekarza Richarda Mortona. W 1686 roku leczył on dwudziestoletnią dziewczynę, której towarzyszyły klasyczne objawy anoreksji. Terapia trwała trzy miesiące i niestety zakończyła się śmiercią pacjentki. Od tamtego czasu minęło już bardzo wiele lat, a zaburzenie odżywiania, jakim jest jadłowstręt psychiczny, wciąż stanowi obiekt badań i poważny problem zdrowotny współczesnej medycyny.
Anoreksja – przyczyny i czynniki ryzyka
Anoreksja to psychosomatyczny zespół chorobowy, który charakteryzuje się nieprawidłowymi zachowaniami żywieniowymi polegającymi na skrajnie rygorystycznym ograniczaniu przyjmowania pokarmów. Szacuje się, iż jadłowstręt psychiczny dotyczy 0,5–1% kobiet. Chorują one około 10 razy częściej niż mężczyźni. Najwyższą zapadalność obserwuje się wśród osób w wieku 13–14 lat oraz w 17. i 18. roku życia. Uważa się, że mechanizm powstawania choroby składa się z wielu czynników, które dzieli się w następujący sposób:- czynniki predysponujące do choroby, wśród których wyróżnia się podłoże osobnicze, rodzinne, socjoekonomiczne oraz cechy osobowościowe,
- czynniki wyzwalające lub przyspieszające wystąpienie objawów choroby,
- czynniki podtrzymujące chorobę.
W rozwoju anoreksji dużą rolę odgrywają także relacje rodzinne. Unikanie konfliktów, któremu towarzyszy przeświadczenie, iż próba ich rozwiązania stanowi zagrożenie dla rodziny, nadmierna koncentracja na problemach wyłącznie jednego domownika, nadopiekuńczość rozbudzająca w dziecku poczucie bezradności, izolująca je od świata zewnętrznego, sztywność relacji, nadmierne angażowanie dziecka w konflikty małżeńskie oraz wygórowane oczekiwania wobec niego predysponują do wystąpienia jadłowstrętu psychicznego. Co więcej, anoreksja częściej obserwowana jest u dzieci pochodzących z rodzin o średnim i wysokim statusie ekonomicznym.
W dzisiejszych czasach istnieje także duża presja społeczna wynikająca z przeświadczenia, że szczupła sylwetka jest symbolem piękna. Media promują na szeroką skalę wychudzone ciało jako atrybut szczęścia i sukcesu. To również może być bardzo istotny bodziec prowadzący do zapoczątkowania samogłodzenia.
Jak zostało już wspomniane, anoreksja często obserwowana jest u nastolatków. Może wynikać to z tego, że okres dojrzewania i przejście w kolejny nowy etap życia również stanowią czynniki wyzwalające chorobę. Dodatkowo należą do nich także traumatyczne doświadczenia, problemy w szkole, krytyczne uwagi dotyczące wyglądu i masy ciała, a także urodzenie dziecka czy rozpoczęcie diety redukcyjnej.
Problem anoreksji często występuje także wśród sportowców. Wydawałoby się, że są to ludzie prowadzący zdrowy tryb życia, których nie dotyczą żadne jednostki chorobowe wynikające z zaburzeń odżywiania. Jednak jadłowstręt psychiczny nierzadko obserwowany jest wśród osób uprawiających dyscypliny sportowe, w których niezwykle istotne jest utrzymanie niskiej masy ciała. Taka sytuacja bardzo często dotyczy między innymi skoczków narciarskich, lekkoatletów czy gimnastyczek artystycznych.
Anoreksja – przebieg, objawy i powikłania
Początki anoreksji są bardzo trudne do wychwycenia. Naturalne jest, że w okresie dojrzewania młodzi ludzie zaczynają bardziej dbać o swój wygląd zewnętrzny i dążą do osiągnięcia, propagowanego przez media, ideału. Podejmują oni wtedy restrykcyjne diety odchudzające, stopniowo ograniczają coraz więcej produktów. W późniejszym etapie zaczynają pojawiać się u nich wyrzuty sumienia po spożyciu bardziej kalorycznego posiłku i mimo widocznych efektów utraty masy ciała osoby te wciąż nie są zadowolone z własnego wyglądu. Z czasem chorzy zaczynają stosować intensywne ćwiczenia fizyczne, unikają posiłków, a proces przyjmowania pokarmu zajmuje im coraz więcej czasu.Charakterystycznym objawem anoreksji jest niezmierna koncentracja na jedzeniu, dzielenie produktów spożywczych na malutkie kawałeczki, liczenie kęsów oraz narastająca awersja do pokarmu. Osobom chorującym na jadłowstręt psychiczny kontrolowanie diety daje złudne poczucie kontroli nad własnym życiem. W momencie, gdy wychudzenie staje się widoczne, chorzy próbują ukryć sylwetkę pod luźnymi ubraniami.
Euforia, która towarzyszyła im na początku całego procesu odchudzania, zaczyna ustępować miejsca depresji. Permanentny niedobór składników odżywczych znajduje odzwierciedlenie w kondycji psychicznej i fizycznej. Dochodzi do zaburzenia cyklu miesiączkowego u dziewcząt, pojawiają się zaparcia, wzdęcia, uczucie pełności, zawroty głowy i omdlenia. Skóra chorych staje się sucha i zaczyna pokrywać ją charakterystyczny meszek. Dochodzi także do zaniku mięśni, twarz staje się wychudzona i pociągła. Osobom chorującym na jadłowstręt psychiczny często doskwiera także hipotermia.
Anoreksji towarzyszą również poważne nieprawidłowości hormonalne. Spada poziom estradiolu, hormonów tarczycy oraz gonadotropin. Wzrasta natomiast poziom hormonu wzrostu i kortyzolu, nazywanego także hormonem stresu. Zarówno u dziewcząt, jak i mężczyzn spada popęd płciowy. Wraz z postępem choroby pojawia się niedobór magnezu, wapnia, sodu, fosforu, potasu, chloru, cynku oraz innych składników mineralnych. Zaburzona zostaje również gospodarka kwasowo-zasadowa, co oznacza, że prawidłowy układ jonów w komórkach ulega zachwianiu. Pojawiają się obrzęki. Ponadto w przebiegu anoreksji obserwuje się między innymi:
- zaburzenie pracy nerek,
- zaburzenia pracy serca,
- niedokrwistość i małopłytkowość,
- zmiany neurologiczne w postaci zaniku kory mózgowej oraz móżdżku,
- napady drgawkowe,
- zaburzenia stomatologiczne,
- osteoporozę.
Anoreksja – leczenie
Proces leczenia anoreksji jest bardzo złożony i ciężki. Wynika to z faktu, iż chorzy bardzo często nie wykazują chęci podjęcia leczenia, uważają swój stan za naturalny. Terapia jadłowstrętu psychicznego wymaga wielowymiarowego podejścia licznych specjalistów. W skład zespołu terapeutycznego wchodzić powinni: psychiatra, dietetyk, internista, psychoterapeuta oraz kardiolog i endokrynolog. Terapia w głównej mierze opiera się na zastosowaniu leczenia żywieniowego, ale także długotrwałej psychoterapii. Jej celem jest przywrócenie prawidłowej masy ciała, wyrównanie niedoborów żywieniowych zagrażających życiu oraz pomoc w uporaniu się z problemami, które doprowadziły do powstania choroby.Jadłowstręt psychiczny to zaburzenie występujące zarówno u chłopców, jak i dziewcząt. Jednak w obu tych grupach chęć utraty masy ciała opiera się na innych pobudkach. Chłopcy zazwyczaj podejmują takie działania w celu uzyskania męskiej sylwetki – wąskiej tali i bioder oraz szerokich ramion. Dziewczętom natomiast satysfakcję przynoszą niskie wskaźniki wagi. Jednakże w obu przypadkach zaawansowana postać choroby wiąże się z poważnymi, zagrażającymi życiu powikłaniami.
Mimo wielu czynników wywołujących anoreksję, na które nie mamy wpływu, istnieją takie, na które mamy wpływ. Niepochlebne komentarze na temat czyjegoś wyglądu zewnętrznego, brak akceptacji społecznej z powodu większego rozmiaru czy kreowanie nadmiernie szczupłej sylwetki jako odnośnika do szczęścia i sukcesu to czynniki, które możemy wyeliminować. Warto poświęcić chwilę na refleksję, jak duży wpływ na czyjś stan psychiczny mają nasze czyny. Pocieszające jest, że ostatnio kanon piękna nieco się zmienia i wychudzona sylwetka ustępuje miejsca wysportowanej. Trend ten może jednak wiązać się z innymi zaburzeniami odżywiania. Ważne zatem, by, jak we wszystkim, znaleźć złoty środek.
mgr Agnieszka Rząsa
Dietetyk kliniczny
Bibliografia
Kimak A., Jadłowstręt psychiczny powikłania sercowo-naczyniowe, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2017, 7(2), 153–157.
Józefik B. et al., Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się, Kraków 2015.
Kręgielska-Narożna M. et al., Jadłowstręt psychiczny – co widzą motyle, „Farmacja Współczesna” 2014, 7, 1–6.
Bator E. et al., Anoreksja – przyczyny, przebieg, leczenie, „Nowiny Lekarskie” 2011, 3, 184–191.
Kędra E., Zaburzenia odżywiania – znak naszych czasów, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2011, 2, 169–175.
Lewitt A. et al., Interwencje żywieniowe w leczeniu anoreksji – wskazówki dietetyczne, „Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii” 2008, 3, 128–136.
