Menopauza – przyczyny, objawy, dieta

Czym jest menopauza?

Aby zrozumieć, czym jest menopauza, należy poznać kobiecą fizjologię. Z biologicznego punktu widzenia menopauza to ostateczne ustanie krwawienia miesiączkowego, a dokładniej okres, po którym przez dwanaście miesięcy nie stwierdza się krwawienia. Aby zdiagnozować menopauzę, należy wykluczyć wszystkie patologiczne przyczyny braku krwawienia. Zatrzymanie miesiączkowania i spełnienie powyższych kryteriów to namacalny dowód na to, że w ciele kobiety zachodzą nieodwracalne zmiany. Jest to czas, w którym jajniki na skutek zahamowania czynności hormonalnej tracą swoje fizjologiczne funkcje. Okres premenopauzalny zaczyna się średnio 5–6 lat przed całkowitym zatrzymaniem się miesiączki.

Okres premenopauzalny charakteryzuje się postępującą redukcją liczby aktywnych pęcherzyków jajnikowych. Następują wtedy powolne zmiany, które polegają na zmniejszeniu ilości estrogenów wydzielanych przez jajniki. Oprócz poziomu estrogenu redukcji ulegają również inne hormony osi somatotropowej, mianowicie hormon wzrostu oraz insulinopodobny czynnik wzrostu. W tym czasie następuje również spadek odporności tkankowej na insulinę, czego konsekwencją może być rozwój insulinooporności. Pierwsze objawy sugerujące rozwój tego zaburzenia metabolicznego obserwowane są w wieku 42–47 lat, kiedy bez wyraźnej przyczyny kobiety zauważają przyrost masy ciała.

Menopauza – jakie są jej objawy?

Okresy premenopauzalny, menopauzy i pomenopauzalny mogą być dla kobiety bardzo uciążliwe. Pierwsze, choć niezauważalne oznaki menopauzy występują średnio w 35–37 roku życia. Głównym objawem, który daje o sobie znać, jest zmniejszenie cykli owulacyjnych w wieku 35 lat z 50% do średnio 5% w wieku 45 lat.

Okazuje się, że podczas menopauzy (na każdym z jej etapów) u kobiet dużo częściej występują różnego rodzaju dolegliwości. Najczęściej są to przypadłości, które nie występowały nigdy wcześniej. Pojawienie się ich jest nieprzyjemne, bo często wiąże się z zaburzeniami prawidłowego funkcjonowania kobiety w wielu aspektach życia.

Pierwszym z zauważalnych objawów menopauzy są nieregularne cykle miesiączkowe. Najczęstsze objawy zgłaszane przez kobiety to znaczne skrócenie cyklu lub krwawienie między miesiączkami. Powodem występowania takich zaburzeń jest przerost endometrium. Innym z niezwykle charakterystycznych objawów jest występowanie zespołu klimakterycznego. Ma on ścisły związek z zaburzeniami naczynioruchowymi. Kobiety, które doświadczają zespołu klimakteryjnego, często zwracają uwagę na występowanie dysfunkcji termoregulacyjnych. Do innych symptomów menopauzy zalicza się uderzenia gorąca, zlewne i bardzo obfite poty, problemy z zasypianiem, przygnębienie, depresję, migrenę, bóle stawowo-mięśniowe, uczucie zmęczenia i osłabienie.

Jednymi z bardziej uciążliwych i nieprzyjemnych problemów występujących w okresie menopauzalnym są zaburzenia ze strony układu moczowo-płciowego. Niektóre kobiety w czasie menopauzy nie czerpią radości z życia seksualnego. Według oceny pacjentek głównymi przyczynami braku satysfakcji są suchość pochwy, dyspareunia (szereg objawów związanych z niechęcią do współżycia), częstsze infekcje dróg moczowo-płciowych oraz nietrzymanie moczu. Dodatkowym czynnikiem zmniejszającym satysfakcję jest spadek libido związany ze zmianami hormonalnymi.

Menopauza może również przejawiać się w różnego rodzaju zmianach dermatologicznych. Następujące w tkance łącznej zmiany skutkują ciemnieniem skóry oraz tworzeniem się plam. Kobiety równie często zgłaszają problemy z wypadaniem włosów oraz łamaniem się i rozdwajaniem paznokci. Zmiany te spowodowane są spadkiem poziomu estrogenów, który objawia się zmniejszeniem elastyczności skóry, a co za tym idzie – pogłębianiem się zmarszczek.

Innymi objawami towarzyszącymi menopauzie są zaburzenia układu kostnego – osteoporoza i osteopenia. Obie choroby skutkują upośledzeniem prawidłowego funkcjonowania szkieletu. Następuje osłabienie struktury kości, a co za tym idzie – zwiększa się ryzyko kontuzji i złamań. Przyczyną występowania chorób kości w trakcie menopauzy są zaburzenia metabolizmu tkanki kostnej. Cechą charakterystyczną tego rodzaju chorób jest zwiększenie procesów resorpcji kostnej w stosunku do procesów kościotworzenia.

Oprócz wyżej wymienionych symptomów menopauzie towarzyszą również objawy ze strony układu nerwowego, do najczęściej spotykanych należą:

• trudności w radzeniu sobie z emocjami i stresem,
• nagłe i gwałtowne zmiany nastroju,
• przygnębienie,
• utrata chęci do wykonywania ulubionych kiedyś czynności,
• rozdrażnienie,
• osłabienie pamięci i spadek koncentracji,
• depresja.

Udowodniono także, że menopauza znacznie zwiększa ryzyko występowania zaburzeń metabolicznych, w tym otyłości. Okazuje się, że w trakcie okresu menopauzalnego dochodzi do zmian w rozkładzie tkanki tłuszczowej. Otyłość typu gruszka, charakterystyczna dla kobiet młodszych, zmienia się w otyłość typu jabłko.

Badania wykazują, że ponad 60% Polek po menopauzie ma zbyt wysoką masę ciała. Oprócz tego menopauza zwiększa ryzyko występowania chorób sercowo-naczyniowych, takich jak choroba wieńcowa, miażdżyca czy nadciśnienie tętnicze. Równie często kobiety uskarżają się na występowanie żylaków, które są jednym z objawów żylnej choroby zakrzepowej. Udowodniono również, że w okresie menopauzalnym wzrasta częstotliwość zachorowań kobiet na niektóre nowotwory. Do najczęściej diagnozowanych chorób należą rak sutka, piersi, płuc, szyjki macicy, żołądka czy jajnika.

Menopauza – czy dieta może okazać się pomocna w trakcie przekwitania?

Okazuje się, że prawidłowo zbilansowana dieta, wspomagana suplementami diety, może przynieść ulgę i znacząco poprawić jakość życia kobiet, które znajdują się w okresie menopauzy. Poniżej przedstawimy składniki odżywcze, których odpowiednia podaż może zniwelować nieprzyjemne skutki menopauzy.

Witamina D – jej głównymi źródłami są synteza skórna oraz niektóre produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak tłuste ryby morskie, jaja, wątróbka czy tran. Niski poziom witaminy D w organizmie kobiety w trakcie menopauzy może skutkować zwiększeniem zapadalności na choroby takie jak osteoporoza i osteopenia, zaburzeniami układu naczyniowo-sercowego, depresją czy zaburzeniami funkcji poznawczych. Istnieją dane naukowe mówiące o tym, że suplementacja witaminą D w okresie menopauzy redukuje odczuwanie stresu, napięcia, a także zapobiega występowaniu nagłych wahań i spadków nastroju.

Fitoestrogeny – to aktywne biologicznie związki pochodzenia roślinnego. Należą do nich substancje takie jak lignany, izoflawony, stilbeny i kumestany. Większość fitoestrogenów w diecie człowieka pochodzi z soi. Duże ilości tych związków można spotkać również w siemieniu lnianym, cieciorce, lucernie, niektórych zbożach, a także pestkach słonecznika i dyni. Działanie fitoestrogenów związane jest z ich budową chemiczną, która bardzo mocno przypomina budowę cząsteczki estradiolu. Odpowiednia podaż fitoestrogenów w diecie kobiety może mieć wpływ na zmniejszenie ryzyka występowania nowotworów i osteoporozy. Dodatkowo udowodniono, że długotrwałe stosowanie fitoestrogenów (przez minimum 12 miesięcy) istotnie poprawia stan psychiczny i kondycję somatyczną kobiet w okresie menopauzy. Inną zaletą fitoestrogenów, a dokładniej grupy kumestanów jest korzystny wpływ na profil lipidowy krwi. Okazuje się, że przyjmowanie związków z tej grupy obniża ciśnienie tętnicze krwi i zmniejsza tym samym ryzyko występowania powikłań naczyniowo-sercowych.

Kwas foliowy – wraz ze wszystkimi swoimi pochodnymi stanowi bardzo ważny element prawidłowego działania układów nerwowego i krwiotwórczego. Głównymi źródłami folianów w diecie są zielone liściaste warzywa, niektóre owoce, wątroba, mięso, pełnoziarniste produkty zbożowe i drożdże. Suplementacja kwasem foliowym podczas menopauzy przyczynia się do obniżenia poziomu homocysteiny we krwi. Takie działanie zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób naczyniowo-sercowych oraz łagodzi objawy związane z zaburzeniami termoregulacji. Niektóre badania wskazują również, że odpowiednia podaż kwasu foliowego (153–400 µg) może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób nowotworowych w trakcie menopauzy.

Kwasy tłuszczowe omega-3 – ich prozdrowotne działanie poprawia funkcjonowanie całego organizmu. Występują naturalnie w rybach morskich, algach, glonach i wodorostach, a także w niektórych olejach roślinnych. Ich silne działanie przeciwzapalne zmniejsza ryzyko zachorowania na choroby naczyniowo-sercowe. Okazuje się, że kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 zmniejszają częstotliwość uderzeń gorąca oraz przeciwdziałają występowaniu niektórych nowotworów.

Menopauza – jak sobie z nią radzić?

Menopauzy niestety nie można zaliczyć do najprzyjemniejszego czasu w życiu kobiety, jednak można wziąć sprawy w swoje ręce i spróbować zniwelować jej objawy. Poniżej przedstawimy kilka przydatnych wskazówek.

1. Staraj się unikać ostrych i pikantnych przypraw. Mogą one powodować występowanie uderzeń gorąca. To samo dotyczy spożywania gorących napojów takich jak kawa czy herbata. Również alkohol powinien być spożywany z umiarem, ponieważ nasila objawy zaburzeń termoregulacyjnych.

2. W drugiej połowie dnia ograniczaj picie kawy do minimum! Niezależnie od tego, czy pijesz kawę rozpuszczalną, czy parzoną, drażni ona błonę śluzową pęcherza i powoduje silne parcie na układ moczowy, może przyczynić się do rozwoju zespołu nietrzymania moczu.

3. Znajdź czas na odpoczynek i regenerację. Odpowiednia higiena snu zapewni ci dużo sił i poprawi nastrój.

4. Stosuj suplementy zawierające wapń. Trzeba pamiętać o tym, że menopauza zaburza gospodarkę mineralną organizmu. Odpowiednia podaż wapnia w diecie chroni przed rozwojem osteoporozy lub może zwolnić jej postępowanie.

5. Stosuj witaminę E. Jest silnym antyoksydantem, a jej regularna suplementacja sprzyja normowaniu termoregulacji, zmniejsza jednocześnie częstotliwość napadów gorąca.

6. Warto zaopatrzyć się także w suplementy zawierające witaminę B. Jej stosowanie wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego oraz zapobiega występowaniu wahań nastroju.

7. Pamiętaj o tym, by twoja dieta była urozmaicona i zbilansowana. Menopauza jest okresem, który sprzyja rozwojowi nadwagi i otyłości, dlatego nie można również zapomnieć o regularnej aktywności fizycznej. Sport i ćwiczenia podnoszą poziom endorfin i poprawiają nastrój!

8. W przypadku pogorszenia nastroju nie bój się korzystać z herbatek ziołowych i ziołowych suplementów diety. Świetnie sprawdzi się dziurawiec, który ma silne właściwości antydepresyjne i wzmacniające.

9. Nie rezygnuj z aktywności seksualnej!

Niezależnie od tego, czy menopauza jest jeszcze przed nami, jesteśmy już w jej trakcie, czy jest już naszym wspomnieniem, musimy traktować ją zdroworozsądkowo. Procesów biologicznych występujących w ciele każdej z nas nie da się zatrzymać ani uniknąć. Na każdym etapie naszego życia, także w tym przypadku, liczy się pozytywne nastawienie. Menopauza to nie choroba, więc nie należy jej tak traktować!


Klaudia Niemira, dietetyk kliniczny, specjalista ds. żywienia


Bibliografia
Pertyński T., Stachowiak G., Menopauza – fakty i kontrowersje, „Endokrynologia Polska” 2006, 5, 525–534.
Brończyk-Puzoń A. et al., Rola wybranych składników odżywczych diety u kobiet w okresie naturalnej menopauzy. Przegląd piśmiennictwa, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2016, 22(2), 83–88.
Gryszczyńska A. et al., Zastosowanie roślin leczniczych w menopauzie, „Postępy Fitoterapii” 2012, 2, 79–92.
Markwitz-Grzyb N., Źródła wsparcia dla kobiety w rozwiązywaniu problemów wywołanych kilmakterium, „Nowiny Lekarskie” 2012, 81(3), 197–202.
Godziejewska-Zawada M., Otyłość i cukrzyca u kobiet w okresie menopauzy – zapobieganie i leczenie, „Przegląd Menopauzalny” 2013, 1, 5–9.
Różańska H., Fitoterapia dolegliwości okresu przekwitania, Poznań 2018.
Jonas M., Starzenie układu endokrynnego: meno-, andro-, adrenopauza, Warszawa 2018.