Choroba Parkinsona – przyczyny, objawy, przebieg, leczenie

Czym jest choroba Parkinsona?

Choroba Parkinsona należy do tzw. chorób układu pozapiramidowego, który odpowiada m.in. za koordynację ruchową. W chorobie Parkinsona dochodzi do zwyrodnienia elementów tego układu pozapiramidowego (istoty czarnej), zaniku komórek wytwarzających dopaminę (układ dopaminergiczny) i niedoboru dopaminy. Choroba została po raz pierwszy opisana przez Jamesa Parkinsona w 1817 roku, który nazwał ją drżączką poraźną.

Choroba Parkinsona występuje u 120 osób na 100 000 przypadków, a zapadalność roczna wynosi 5–24 osób na 100 000 przypadków. W Polsce to schorzenie dotyka około 80 000 osób. Choroba pojawia się przede wszystkim u osób po 50. roku życia, częściej chorują mężczyźni niż kobiety.
Dzień 11 kwietnia został ogłoszony Światowym Dniem Choroby Parkinsona, a jego symbolem jest czerwony tulipan.

Choroba Parkinsona – przyczyny i patomechanizm

Przyczyna choroby Parkinsona jest najprawdopodobniej wieloczynnikowa i obejmuje zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Istotny wpływ na rozwój choroby mają procesy starzenia się organizmu.

Jako przyczyny choroby Parkinsona wymienia się:

• niedobory mikroskładników,
• stres oksydacyjny,
• defekty centrów energetycznych komórki, czyli mitochondriów,
• infekcje,
• przewlekły stres psychologiczny,
• podłoże genetyczne,
• czynniki neurotoksyczne.

U podłoża patomechanizmu choroby Parkinsona leży obumieranie i zanik neuronów dopaminergicznych w istocie czarnej, co w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia wydzielania dopaminy. Przyczyna tego zjawiska nie jest do końca poznana, jednak zauważono, że w tkance nerwowej odkładają się patologiczne białka, tzw. ciała Lewy’ego. Ciała Lewy’ego składają się z białka zwanego alfa-synukleiną. Takie obserwacje skłoniły naukowców do stworzenia interesującej teorii przekazywania nieprawidłowej konformacji lub prionopodobnych białek (ang. prion-like). Mówi ona o tym, że kiedy w neuronie powstaje jedno nieprawidłowe białko o zmienionej konformacji przestrzennej, np. alfa-synukleiny, „zaraża” ono pozostałe białka. Zachowuje się podobnie jak wirus czy bakteria, co prowadzi do powstawania kolejnych nieprawidłowych białek. Nadmiar wadliwych białek prowadzi do śmierci neuronów. Przy użyciu podobnych teorii tłumaczy się występowanie innych chorób układu nerwowego jak choroby prionowe, np. choroba Creutzfeldta-Jacoba, stąd też pochodzi nazwa teorii prionopodobnych białek. Inna teoria zakłada, że w mózgu latami toczy się proces zapalny (neurozapalenie), który prowadzi do stopniowego zanikania komórek w układzie dopaminergicznym.

Choroba Parkinsona – dziedziczenie

Dziedziczne odmiany choroby Parkinsona są rzadkie i stanowią 5–10% liczby chorujących osób. Są one zazwyczaj dziedziczone wielogenowo, czyli są powodowane przez mutacje w kilku genach jednocześnie. W ostatnim czasie opisano też postacie monogenowe choroby, czyli powodowane przez mutacje w pojedynczym genie.

Opisano liczne mutacje genetyczne, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania. Bardzo często są to mutacje genów kodujących białka związane z czynnością mitochondriów komórkowych. Jednym z nich jest gen PRKN kodujący białko parkinę. Parkina uczestniczy w metabolizmie białek komórkowych i mitochondriów. Opisano ponad 200 mutacji w genie PRKN, które są przyczyną choroby Parkinsona. Dziedziczne postacie choroby Parkinsona mogą być też związane z mutacjami w genie SNCA kodującym białko alfa-synukleiny.

Odmiana choroby, w której stwierdza się silny wpływ czynnika genetycznego, to młodzieńcza postać choroby Parkinsona, która dotyka osoby poniżej 20. roku życia i jest bardzo rzadka. Inna odmiana choroby z silnym udziałem czynnika genetycznego to choroba Parkinsona rozpoczynająca się w młodym wieku, która obejmuje pacjentów pomiędzy 21. a 40. rokiem życia.

Choroba Parkinsona – przebieg i objawy

Choroba Parkinsona jest chorobą przewlekłą i postępuje stopniowo przez lata. Wraz z postępem choroby nasilają się objawy związane z zaburzeniami ruchu. W końcowym stadium choroba prowadzi do niepełnosprawności i uzależnia chorego od osób trzecich.

Za objawy choroby odpowiada m.in. niedobór dopaminy. Do klasycznych objawów choroby Parkinsona zaliczamy:

• spowolnienie ruchów, czyli bradykinezję,
• trudności w utrzymaniu równowagi,
• nadmierne napięcie mięśni,
• drżenie spoczynkowe.

W początkowych stadiach choroby objawy te ujawniają się tylko po jednej stronie ciała. Wraz z jej postępem zaczynają pojawiać się po obydwu stronach ciała.

Inne objawy choroby Parkinsona to:

• pisanie małymi literami, czyli mikrografia,
• niewyraźna mowa,
• uboga mimika twarzy,
• zaburzenia węchu i połykania,
• bóle kończyn,
• zaparcia,
• ślinotok,
• zaburzenia rytmu serca,
• depresja i otępienie,
• zaburzenia erekcji,
• zaburzenia snu.

Co ciekawe, objawy choroby zaczynają się pojawiać dopiero wtedy, gdy śmierci ulegnie aż 85% komórek wydzielających dopaminę. Świadczy to o dużych zdolnościach przystosowawczych układu nerwowego, ale jednocześnie utrudnia wyłapanie pierwszych objawów choroby.

Choroba Parkinsona – rozpoznanie i rokowanie

Rozpoznanie choroby powinno odbywać się w specjalistycznych ośrodkach neurologicznych. Nie ma ogólnie przyjętych kryteriów rozpoznania choroby, dlatego jej rozpoznanie jest trudne, szczególnie w pierwszych etapach choroby. Nawet w wyspecjalizowanych ośrodkach nie uzyskuje się 100% rozpoznawalności choroby.

Pomocne w rozpoznaniu są kryteria, które zostały opracowane przez Banku Mózgu Brytyjskiego Towarzystwa Choroby Parkinsona (ang. United Kingdom Parkinson's Disease Society Brain Bank). Kryteria te obejmują klasyczne objawy choroby, tj. spowolnienie ruchów, trudności w utrzymaniu równowagi, nadmierne napięcie mięśni i drżenie spoczynkowe, a także szereg kryteriów wykluczających i objawów dodatkowych. Doświadczeni lekarze są w stanie rozpoznać chorobę u pacjenta wchodzącego do gabinetu, który charakteryzuje się następującymi cechami: maskowatą i pozbawioną emocji twarzą, widocznym drżeniem, pochyloną do przodu sylwetką, chodem drobnymi krokami, brakiem balansowania kończyną górną podczas chodzenia oraz powolnością ruchów.

Bardzo ważnym elementem diagnostyki jest wykluczenie zespołów parkinsonowskich (parkinsonizm), czyli innych chorób wywołujących objawy podobne do choroby Parkinsona, np. guzy, wodogłowie, lęki, infekcje, choroby tarczycy, zanik wieloukładowy (MSA), postępujące porażenie nadjądrowe (PSP). Najtrudniejsze jest zróżnicowanie choroby Parkinsona z MSA i PSP.
Nie ma badań laboratoryjnych krwi, które byłyby markerem choroby. Pomagają one w wykluczeniu innych chorób i ocenie ogólnego stanu zdrowia chorego. Kiedy istnieje podejrzenie dziedzicznej postaci choroby Parkinsona, można wykonać badania genetyczne.

W obrazie histopatologicznym komórek nerwowych stwierdza się obecność ciał Lewy’ego, jednak nie są one charakterystyczne tylko dla choroby Parkinsona i mogą występować w innych chorobach neurodegeneracyjnych, a nawet u zdrowych osób.

Badaniami pomocniczymi w rozpoznaniu choroby Parkinsona są badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, tomografia emisyjna pojedynczych fotonów (SPECT) oraz pozytonowa tomografia emisyjna (PET). Jednak wynik ujemny powyższych badań nie wyklucza choroby.

Czasami w celu potwierdzenia rozpoznania stosuje się u pacjenta leki zwiększające poziom dopaminy. Jeśli pacjent dobrze na nie odpowiada, to prawdopodobnie jest to choroba Parkinsona.
Jednym pewnym potwierdzeniem choroby Parkinsona jest pośmiertne badanie histopatologiczne mózgu chorego.

Niestety choroba Parkinsona jest chorobą nieuleczalną i nawet wdrożenie dostępnych metod leczenia nie powoduje zahamowania jej rozwoju. Choroba nie przyczynia się do skrócenia życia pacjenta, jednak znacznie pogarsza jego jakość.

Choroba Parkinsona – leczenie

Z uwagi na nie do końca jasną przyczynę choroby Parkinsona stosuje się tylko leczenie objawowe. Leczenie ma na celu uzupełnienie poziomu dopaminy w układzie nerwowym i poprawienie jakości życia chorego. W terapii stosuje się aminokwas lewodopę (L-DOPA), który jest substratem w procesie syntezy dopaminy lub antagonistów receptora dopaminowego (ARD), np. ropinirol, rotygotyna. L-DOPA skutecznie zmniejsza sztywność mięśni i spowalnia starzenie ośrodkowego układu nerwowego. Natomiast ARD łagodzą wszystkie objawy choroby. W leczeniu stosuje się również blokery enzymów rozkładających dopaminę jak monoaminooksydaza (MAO), np. rasagilina czy katecholo-O-metylotransferaza (COMT), np. entakapon.

Czy żywienie może być pomocne w prewencji i terapii choroby Parkinsona?

Choć nie istnieją sposoby prewencji choroby Parkinsona, to wiadomo, że procesy starzenia się organizmu są wysoce zależne od stylu życia, jaki prowadzimy. Prawidłowe odżywianie i aktywność fizyczna będą spowalniały procesy starzenia się, a tym samym chroniły nasz organizm przed chorobami neurodegeneracyjnymi takimi jak choroba Parkinsona.

Wiele badań wskazuje na istotny udział wolnych rodników w powstawaniu i progresji choroby Parkinsona. Dlatego w diecie chorego powinno się uwzględnić silne przeciwutleniacze jak koenzym Q10, witamina E, witamina C, beta-karoten czy kwas alfa-liponowy.

Inna kwestia to interakcje żywności z lekami. Leki stosowane w terapii choroby Parkinsona jak L-DOPA mogą mieć metabolizm zmienny w zależności od diety. L-DOPA jest wchłaniana z przewodu pokarmowego i z łatwością przechodzi przez barierę krew–mózg. Tam ulega syntezie do dopaminy. W przewodzie pokarmowym L-DOPA konkuruje o przenośniki z innymi aminokwasami, takimi jak walina, leucyna, izoleucyna, tyrozyna, tryptofan, fenyloalanina, metionina, histydyna, treonina. Dlatego dieta bogata w te aminokwasy może powodować zmniejszone wchłanianie L-DOPA. Natomiast dieta wysoko węglowodanowa będzie nasilała działanie L-DOPA, ponieważ wyrzut insuliny obniża stężenie tych aminokwasów.

mgr Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny

Bibliografia
Gaweł M., Potulska-Chromik A., Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona „Postępy Nauk Medycznych” 2015, 28(7), 468–476.
National Institute for Health and Care Excellence (UK), Parkinson’s disease in adults: diagnosis and management, London 2017.
PRKN gene. Parkin RBR E3 ubiquitin protein ligase, ghr.nlm.nih.gov/gene/PRKN#conditions (08.04.18).
Belin A.C., Westerlund M., Parkinson's disease: a genetic perspective, „The FEBS Journal” 2008, 275(7), 1377–1383.
Sławek J., Choroba Parkinsona — jak właściwie rozpoznawać, skutecznie i bezpiecznie leczyć?, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2014, 8(6), 281–291.
Choroby wewnętrzne, pod red. Szczeklika A., Kraków 2005.