Grejpfrut – wartości odżywcze
Grejpfruty to owoce, które pomimo swojej niskiej wartości kalorycznej posiadają mnóstwo witamin, składników mineralnych oraz związków biologicznych o działaniu korzystnym dla organizmu. Jest dobrym źródłem witamin C i E, karotenoidów (w tym prowitaminy A i likopenu), a także witamin z grupy B – tiaminy, ryboflawiny, niacyny, kwasu pantotenowego oraz foliowego, a także biotyny. Grejpfrut dostarcza do organizmu wapń, potas, żelazo, a także mangan, magnez, fluor, cynk, fosfor. To także źródło błonnika pokarmowego, głównie w postaci pektyn.Grejpfrut jest owocem o wysokim potencjale antyoksydacyjnym. Zawiera bowiem nie tylko witaminy przeciwutleniające, ale również inne związki o podobnym działaniu. Wśród nich wymienić można bioflawonoidy, takie jak naringina i naryngenina, kwercetyna, hesperetyna i neohesperydyna, narirutyna czy kemferol.
Zarówno w samych owocach, jak i liściach i kwiatach znajdują się olejki eteryczne o przyjemnym zapachu, które w szczególności wykorzystywane są w kuchni, ale znajdują również zastosowanie w lecznictwie.
Czy grejpfrut odchudza?
Moda na odchudzanie z pomocą grejpfruta sięga już lat 70. XX wieku. Propagowana wtedy dieta grejpfrutowa miała gwarantować spadek 10 funtów masy ciała (około 4,5 kg) w ciągu 10 dni. Owoce te faktycznie są niskokaloryczne, a dzięki zawartości błonnika pokarmowego mogą wzmacniać uczucie sytości.Wyniki badań sprawdzających związek spożycia grejpfrutów z obniżeniem masy ciała są rozbieżne. Z jednej strony badania obserwacyjne wykazują, iż spożycie grejpfrutów wpływa tylko w nieznacznym stopniu na redukcję masy ciała, w większym stopniu natomiast oddziaływało na zmniejszenie obwodu talii.
Dodatkowo badacze zwracają uwagę na wyższą jakość ogólnie prowadzonej diety u osób spożywających grejpfruty w stosunku do osób, które jedzą je sporadycznie. Jakość jedzenia ma duże znaczenie zwłaszcza na diecie redukcyjnej.
Najkorzystniejsze przy odchudzaniu okazuje się w dalszym ciągu uzyskanie ujemnego bilansu energetycznego, jednak przy diecie z wyższą zawartością grejpfrutów lub ich soku zauważa się znaczącą redukcję poziomu cholesterolu.
Z kolei w innych badaniach pomiędzy efektami uzyskanymi w grupie osób jedzących połówkę świeżego grejpfruta przed posiłkami a tej, w której użyto placebo, występowała znacząca różnica w zmniejszeniu masy ciała na korzyść grupy spożywającej owoc.
Właściwości lecznicze
Grejpfrut dzięki swoim cennym właściwościom znalazł miejsce w profilaktyce wielu chorób. Szczególnie drogocenny może okazać się w przypadku chorób przewlekłych dotyczących układu sercowo-naczyniowego.Spożywanie grejpfrutów pomaga w skutecznym obniżeniu poziomu cholesterolu we krwi. Badacze wykazali, że ma on wpływ na obniżenie zarówno cholesterolu całkowitego, jak i często opornego na zmiany w diecie tzw. złego cholesterolu, czyli frakcji LDL. Przyczynia się do tego zawartość naringiny, której pozytywny wpływ na gęstość mineralną kości oraz zapalenia neurologiczne wykazano w badaniach na modelach zwierzęcych.
W kontekście chorób związanych z układem krążenia, przy regularnej konsumpcji grejpfrutów zauważa się korzystne efekty w obniżeniu skurczowego ciśnienia tętniczego krwi. Dzięki zawartości antyoksydantów grejpfrut ma także znaczenie w prewencji antynowotworowej. Choć jedne z badań amerykańskich badaczy sugerują, że codzienne spożywanie grejpfrutów w grupie kobiet może zwiększać ryzyko wystąpienia raka piersi, nie jest to potwierdzone przez innych naukowców. Wnioski ze wspomnianego badania opierały się ma tezie, iż związki zawarte w owocu wpływają na podniesienie poziomu estrogenów, a jednoczesny wpływ na cytochrom P450 utrudnia metabolizm hormonów. Jest to temat bardzo kontrowersyjny, w którym dane nie są wystarczające do podjęcia ostatecznych wniosków.
Wskazuje się również na pobudzający wpływ grejpfruta na produkcję insuliny, co przekłada się na obniżenie poziomu glukozy we krwi. Spożycie świeżych owoców związane jest także z poprawą insulinowrażliwości, co wskazane jest szczególnie u osób z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, m.in. chorych na cukrzycę. Z kolei esencja przyrządzana z kwiatów drzewa grejpfrutowego wykorzystywana jest w celu zapobiegania bezsenności, ale także łagodzenia dolegliwości żołądkowych. Natomiast liście wykazują działanie antybiotyczne. Sam miąższ, a właściwie pozyskiwany z niego ekstrakt, używany jest jako uzupełnienie leczenia niektórych chorób układu moczowego.
Interakcje z lekami
Wiele leków jest metabolizowanych w organizmie z pomocą cytochromu P450. Grejpfrut, przyjmowany także w postaci soku, ma ogromny wpływ na działanie tych medykamentów. Dzieje się tak za sprawą flawonoidów zawartych w owocu, w tym kampeferolu, kwercetyny, naringeniny oraz furanokumaryny (6,7-dihydroksybergamotyny). Związki te blokują działanie enzymów odpowiedzialnych za metabolizm leków.W efekcie organizm nie może ich usunąć, zwiększa się ich biodostępność oraz stężenie we krwi, a tym samym może nasilać się działanie i występowanie skutków ubocznych. Warto pamiętać, że taki wpływ mogą mieć również inne owoce cytrusowe zawierające flawonoidy i furanokumaryny – pomelo, sweetie, limonka kwaśna czy niektóre gatunki gorzkiej pomarańczy.
Groźne interakcje soku grejpfrutowego z lekami zauważa się przy połączeniu go z cyklosporyną, czyli lekiem immunosupresyjnym. W wyniku wzrostu stężenia leku we krwi może dojść do silnego zwiększenia ciśnienia tętniczego, łącznie z napadami drgawek.
W przypadku benzodiazepiny – leku stosowanego przy depresji, bezsenności, który ma działanie przeciwdrgawkowe i uspokajające – skutki mogą być dramatyczne i prowadzić nawet do depresji krążeniowo-oddechowej.
Kolejnym lekiem przeciwdrgawkowym jest karbamazepina. Połączenie jej z flawonoidami i furanokumarynami soku z grejpfruta może skutkować zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego, zaburzeniami świadomości, niezbornością ruchów, występującymi zawrotami głowy oraz wzmożoną sennością.
Innymi lekami wchodzącymi w interakcje ze związkami soku grejpfrutowego są blokery kanału wapniowego stosowane przy leczeniu nadciśnienia tętniczego oraz sakwinawir należący do leków przeciwwirusowych. W ich przypadku interakcje mogą skutkować bólami głowy oraz występowaniem zaczerwienienia twarzy, hipotonii ortostatycznej, zwolnieniem akcji serca oraz osłabieniem.
W związku z działaniem zwiększającym biodostępność wielu leków istnieją przesłanki do wykorzystania właściwości grejpfrutów w redukcji stosowanych dawek leków. Jest to jednak temat bardzo trudny i rozległy, w związku z czym wymaga wielu badań, zanim cytrusy zostaną wykorzystane w tej dziedzinie. Niezbędna jest bowiem pewność, iż dobrane dawki leków w połączeniu z grejpfrutem będą skuteczne, ale równocześnie nie będą wykazywać toksyczności.
Przykładem takich leków są statyny, które stanowią leki szeroko wykorzystywane w leczeniu wysokiego poziomu cholesterolu. W badaniach zauważa się spotęgowane działanie najczęściej stosowanych simwastatyny, lowastatyny i atorwastatyny. Przy jednoczesnym wypijaniu soku grejpfrutowego rośnie ich biodostępność, a także zwiększa się redukcyjny wpływ na cholesterol całkowity i frakcję LDL.
Wśród obserwacji wymieniany jest także wpływ grejpfruta na obniżenie ryzyka niedokrwienia mięśnia sercowego. Należy jednak pamiętać, że wszystkie leki niosą ze sobą ryzyko pewnych skutków ubocznych i ich łączenie z innymi produktami, z którymi mogą wchodzić w interakcję, należy przedyskutować z lekarzem prowadzącym. W przypadku statyn skutkami ubocznymi związanymi z połączeniem z sokiem grejpfrutowym były: biegunki, zmęczenie, zaburzenia ostrości widzenia, problemy skórne, ale także uszkodzenia mięśni i wątroby.
W związku z występującymi zależnościami pomiędzy stosowanymi lekami a spożyciem grejpfruta oraz soku z tego owocu, zalecane jest niełączenie tych produktów. Za bezpieczny odstęp czasu, jaki powinien upłynąć między zażyciem lekarstw a posiłkiem zawierającym omawiany owoc, uważa się czas minimum 4 godzin.
Grejpfrut a karmienie piersią
Nowe zalecenia żywieniowe dla matek karmiących mówią o braku wpływu prowadzonej przez kobietę diety na ryzyko rozwoju u dziecka chorób, takich jak astma, egzema i innych o podłożu alergicznym.Nie ma więc zaleceń do usuwania wszelkich produktów uznanych za alergizujące w celu przezornego uniknięcia alergii. Jest to wręcz działanie niewskazane, gdyż może powodować niedobory u matki karmiącej, natomiast kobieta powinna prowadzić urozmaiconą, opartą o ogólne zasady zdrowego żywienia dietę jak najmniej przetworzoną i dostosowaną do własnych potrzeb zdrowotnych oraz kulinarnych.
Bardzo ważna jest jednak obserwacja niemowlęcia przy spożywaniu określonych produktów, w tym także cytrusów. Warto zaczynać od małych porcji i zwracać uwagę, czy nie występują dolegliwości takie jak kolka. Inną sytuacją jest alergia u mamy karmiącej – wtedy wprowadzenie odpowiednich zmian w diecie jest oczywiste.
Grejpfrut – przeciwwskazania
Grejpfrut, podobnie jak inne cytrusy wpływające pobudzająco na receptory czuciowe w przełyku, może nasilać objawy u osób chorych na refluks żołądkowo-przełykowy. Przy tym schorzeniu warto zachować umiar w spożywaniu grejpfrutów oraz innych owoców cytrusowych. Grupa tych produktów jest również częstym alergenem pokarmowym. W razie wątpliwości dotyczących ich spożywania, warto wykonać odpowiednie testy.Zastosowanie w kuchni
Wiele osób zjada grejpfruty, przekrawając owoc na połówki, posypując cukrem i wybierając tylko miąższ owocu. Jest jednak wiele innych, o wiele zdrowszych i ciekawszych sposobów na wykorzystanie tego rajskiego przysmaku.Idealnym połączeniem będzie użycie przypraw korzennych, takich jak cynamon, gałka muszkatołowa czy goździki, a także łączenie grejpfruta z innymi owocami w sałatce, soku lub nektarze. Warto zainspirować się jego smakiem i wykorzystać ten owoc podczas przygotowywnia tarty, galaretki lub puddingu.
Ciekawym pomysłem jest również marmolada – w Australii grejpfruty są wykorzystywane do jej sporządzenia. Warto jednak pamiętać, że najbardziej wartościowe będzie wykorzystanie całego owocu na surowo. Korzystne efekty przyniesie łączenie go z produktami zawierającymi żelazo, które dzięki witaminie C zawartej w grejpfrucie będzie lepiej przyswajalne.
Grejpfrut to cenny owoc z mnóstwem witamin i składników mineralnych. Posiada także silny potencjał antyoksydacyjny. Dzięki swoim właściwościom znajduje zastosowanie w profilaktyce i leczeniu wielu chorób. Warto tu jednak pamiętać o jego interakcjach z lekami i zachować szczególną ostrożność w trakcie stosowanej terapii. Jeśli nie występują przeciwwskazania do spożywania zarówno surowego owocu, jak i soku z grejpfruta – włączenie go do codziennego jadłospisu będzie z pewnością dobą decyzją.
mgr Paulina Kmieciak
Dietetyk kliniczny i sportowy
Bibliografia
Malczyk E., Majkrzak Ż., Żywieniowe czynniki ryzyka rozwoju raka piersi, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2015, 96(1), 67–76.
Cerda J.J. et al., The effects of grapefruit pectin on patients at risk for coronary heart disease without altering diet or lifestyle, „Clinical Cardiology” 1988, 11(9), 589–594.
Sarker S.K. et al., Grapefruit Juice. Nutritional Values and Drug Interactions, „International Journal of Integrative Medical Sciences” 2015, 2(10), 186–189.
Jargin S.V., Grapefruit: Some perspectives in pharmacology and nutrition, „Journal of Intercultural Ethnopharmacology” 2017, 6(3), 339–341.
Lachowicz S. et al., Próba oszacowania zawartości związków polifenolowych w grejpfrutach i dżemach grejpfrutowych, Właściwości produktów i surowców żywnościowych. Wybrane zagadnienia, Kraków 2014, 193–204.
Murphy M.M., Barray L.M., Rampersaud G.C., Consumption of grapefruit is associated with higher nutrient intakes and diet quality among adults, and more favorable anthropometrics in women, NHANES 20032–008, „Food & Nutrition Research” 2014, (8)58, 22179.
Dow C.A. et al., The effects of daily consumption of grapefruit on body weight, lipids, and blood pressure in healthy, overweight adults, „Metabolism” 2012, 61(7), 1026–1035.
Silver H.J., Dietrich M.S., Niswender K.D., Effects of grapefruit, grapefruit juice and water preloads on energy balance, weight loss, body composition, and cardiometabolic risk in free-living obese adults, „Nutrition & Metabolism” 2011, 8(1), 8.
Fuijoka K. et al., The effects of grapefruit on weight and insulin resistance. Relationship to the metabolic syndrome, „Journal of Medicinal Food” 2006, 9(1), 49–54.
Lee J.W., Morris J.K., Wald N.J., Grapefruit Juice and Statins, „American Journal of Medicine” 2016, 129(1), 26–29.
Wojciechowska M., Hnatyszyn-Dzikowska A., Bartuzi Z., Uczulenie na hapteny, alergeny wziewne i pokarmowe wśród pacjentów diagnozowanych w kierunku alergii kontaktowej, „Alergia Astma Immunologia – Przegląd Kliniczny” 2016, 21(2), 110–120.
Borszewska-Kornacka M.K., Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji, „Standardy Medyczne. Pediatria” 2013, 10, 265–279.
Siuba M., Gugała S., Choroba refluksowa żołądkowo-przełykowa, Praktyczny podręcznik dietetyki, red. Jarosz M., Warszawa 2010, 179–185.
Jarosz M, Wolnicka K., Leki a żywność, Praktyczny podręcznik dietetyki, red. Jarosz M., Warszawa 2010, 527–541.
