Jelita – czym są, podział, główne funkcje w organizmie
Jak już wspomniano, jelita stanowią narząd, który wchodzi w skład przewodu pokarmowego. Fragment ten podzielony jest na dwie zasadnicze części – jelito cienkie oraz grube.W skład jelita cienkiego wchodzą odcinki takie jak dwunastnica (najbliżej żołądka), jelito czcze i jelito kręte. Całe jelito cienkie u dorosłego człowieka osiąga długość około 6 metrów, a jego powierzchnia to nawet 300 m2. Wielkość ta jest często przyrównywana do wielkości kortu tenisowego.
Jego funkcją jest wchłanianie do krwi składników odżywczych z wnętrza przewodu pokarmowego. Większość substancji zostaje zaabsorbowana w części jelita czczego (około 2,4 m) oraz krętego (około 3,6 m), ponieważ dwunastnica ma zaledwie 25 cm długości.
Powierzchnia jelita cienkiego jest tak ogromna za sprawą występowania pofałdowania okrężnego oraz kosmków jelitowych. Te wypustki, przypominające wyglądem palce, są wyposażone w naczynia krwionośne i chłonne, a także dodatkowe mikrokosmki. Dzięki temu możliwe jest wchłanianie makroskładników rozłożonych wcześniej w jelicie do prostszych chemicznie związków. Większość aminokwasów i cukrów prostych dostaje się do krwiobiegu, natomiast tłuszczów do limfy.
Rolą dwunastnicy jest przede wszystkim przemieszanie treści pokarmowej, w której znajdują się zawartość żołądka, enzymy produkowane przez trzustkę oraz żółć. Ma to na celu zmaksymalizowanie przyswajalności składników po przejściu do dalszej części jelita cienkiego. W tej części jelita produkowany jest także sok dwunastniczy, który ma zarówno ochraniać dwunastnicę oraz jelito czcze przed kwasem solnym z żołądka, jak i stanowić barierę dla szkodliwego działania niektórych leków i bakterii.
Jelito cienkie po części ma również wpływ na ilość pokarmu, który spożywamy. Komórki dwunastnicy oraz jelita cienkiego pobudzane przez pokarm obecny w świetle jelita produkują hormon cholecystokininę. Przy prawidłowej odpowiedzi na jego działanie zwiększa się uczucie sytości, co w konsekwencji wpływa na zmniejszenie wielkości naszego posiłku oraz jego długość.
Reakcja ta jest najintensywniejsza w stosunku do białek i tłuszczów, jednak zawsze jest krótkotrwała. Innymi substancjami wydzielanymi w jelicie cienkim w odpowiedzi na posiłek są glukagonopodobny peptyd-1 (GLP-1) oraz oksyntomodulina. Oba pośrednio wpływają na zmniejszenie ilości przyjmowanej energii z pożywieniem.
Jelito cienkie jest więc odpowiedzialne przede wszystkim za trawienie pokarmu i wchłanianie substancji odżywczych. Dla prawidłowego przebiegu tych procesów ważne są odpowiednie ruchy jelit, które mają charakter wahadłowy, odcinkowy i perystaltyczny. Warunkuje to odpowiednie wymieszanie treści zawartej w jelitach z enzymami oraz przesuwanie masy do dalszych części narządu.
Jelito grube to rura mniej więcej dwukrotnie szersza w stosunku do jelita cienkiego (średnica około 7 cm). W skład tego narządu wchodzą kątnica z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica wstępująca, poprzeczna, zstępująca, esowata oraz odbytnica zakończona odbytem. Jelito grube jest przede wszystkim miejscem wchłaniania zwrotnego wody oraz elektrolitów, a także formowania kału. W tej części przewodu pokarmowego występują także bakterie wytwarzające niektóre witaminy (w tym witaminę K oraz witaminę B12).
Co zalega w jelitach – przyczyny i skutki
Czas trawienia pokarmu łącznie z wydaleniem jego niestrawionych resztek jest bardzo różny. Masa znajdująca się w jelicie grubym zwykle przesuwa się około 2–3 dni, natomiast zdarza się, że okres ten wydłuża się nawet do 6 dób. Będzie to miało bezpośrednie przełożenie na częstość oraz regularność wypróżnień, która zależy od wielu czynników, m.in. sposobu odżywiania się, poziomu aktywności fizycznej, stresującego trybu życia, stanu zdrowia czy stosowanych leków.W miarę wydłużenia się okresu przebywania treści pokarmowej w jelitach dochodzi do jej twardnienia w wyniku zwrotnego wchłaniania wody. Może to wpływać na rzadszą defekację, tym samym dłuższe zaleganie resztek pokarmu w jelicie. Pamiętajmy, że pozostałości te ulegają reakcjom gnilnym w jelitach, co przy wydłużonym okresie ich obecności w przewodzie pokarmowym stanowi większe ryzyko oddziaływania produkowanych toksyn na tkanki organizmu.
Również spożyte wraz z pokarmem niekorzystne związki takie jak konserwanty mają dłuższy kontakt z błoną śluzową jelit. Przyspieszając pasaż jelitowy i oczyszczając jelita ze złogów, mamy wpływ na ograniczenie niekorzystnego wpływu wymienionych substancji na organizm. Zaburzenia w regularnej defekacji mogą nieść ze sobą wiele skutków ubocznych, w tym zaburzenia w pracy układu immunologicznego czy zwiększone ryzyko chorób nowotworowych jelita grubego.
Domowe sposoby na oczyszczanie jelit
Aby oczyścić jelita z zalegającej treści, warto przyjrzeć się dokładnie swojej codziennej diecie i aktywności fizycznej. Chwilowe zmiany mogą pomóc w oczyszczeniu, natomiast aby utrzymać ten efekt na dłużej, wskazane są odpowiedni poziom aktywności fizycznej oraz zmiana nawyków żywieniowych na stałe. Poniżej kilka wskazówek, które pomogą poprawić perystaltykę jelit i przyspieszą wydalenie zbędnych resztek pokarmowych.1. Wypijaj odpowiednią ilość wody
Jak już wspomniano wcześniej, bez odpowiedniej ilości wody treść znajdująca się w jelicie staje się zbita, co w konsekwencji utrudnia wydalenie jej z organizmu. Odpowiednia ilość płynów zapewnia prawidłowe przesuwanie się pokarmu w jelitach, dzięki czemu zmniejsza ryzyko powstania złogów i stwarza korzystne warunki do ich wydalenia. Zalecaną zwykle ilością wody dla osób dorosłych są minimum 2 litry dla kobiet oraz 2,5 l dla mężczyzn. Warto jednak tę ilość dostosować indywidualnie.
2. Pamiętaj o błonniku
Naturalnym źródłem błonnika pokarmowego są między innymi warzywa, owoce oraz produkty pełnoziarniste. Zwiększając objętość mas kałowych (wiąże wodę), błonnik powoduje wypełnienie jelita i pobudza go do pracy. W efekcie zaleganie niestrawionych resztek pokarmu jest mniej prawdopodobne, a co za tym idzie – jelita zachowują swoją naturalną zdolność do oczyszczania. Produktami szczególnie wskazanymi przy stymulacji perystaltyki są suszone śliwki, otręby, warzywa. Należy również zawsze pamiętać o odpowiedniej ilości spożywanych płynów, by włókno pokarmowe mogło prawidłowo wpłynąć na jelita.
3. Siemię lniane
Picie naparu z siemienia lnianego (Linum usitatissimum) jest metodą stosowaną przy zaparciach, znaną już naszym babciom. Faktycznie nasiona te mają działanie lekko przeczyszczające. Dzięki właściwościom śluzotwórczym len oraz olej lniany pobudzają szlak cholinergiczny w organizmie, a co za tym idzie przyspieszają perystaltykę jelit. Może to wspomóc oczyszczanie jelit, a także stanowić dobry sposób na zarówno profilaktykę zaparć, jak i ogólną poprawę zdrowia.
3. Babka płesznik
Babka płesznik (Plantago psyllium) to roślina nazywana również pchlicą lub pchlim nasieniem. Stanowi ona bogate źródło błonnika pokarmowego oraz śluzów, które wpływają na pracę jelit.
Warunkiem koniecznym przy jej stosowaniu, tak jak w przypadku innych, bogatych w błonnik produktów, jest wypijanie odpowiedniej ilości wody. Wymienione związki, zlokalizowane przede wszystkim w powłoce nasion, powodują wchłonięcie przez babkę wody, a tym samym pęcznienie, dzięki czemu możliwe jest przesunięcie jej wręcz w niezmienionej postaci do jelita grubego.
Tam z kolei następuje stymulacja ruchów perystaltycznych i pobudzenie odruchu wypróżnienia, co reguluje odpowiedni rytm defekacji. Podobnie jak w przypadku nasion lnu, spożywanie babki płesznik korzystnie wpływa na ogólny stan zdrowia, może również polepszyć profil lipidowy, wspomagać proces redukcji nadmiernej masy ciała czy poziomu glukozy we krwi.
4. Aloes
Aloes (Aloe vera) to roślina często wykorzystywany w ziołowych preparatach OTC – wydawanych bez konieczności posiadania recepty. Wpływając na gospodarkę elektrolitową w jelicie cienkim, a tym samym także na wydzielanie wody, aloes oddziałuje na pobudzenie motoryki jelita grubego i tym samym wypróżnienia. Dzieje się tak za sprawą zawartych w nim polisacharydów, które mają charakter substancji śluzowych. Na rynku produktami zawierającymi dodatek aloesu są m.in. soki z miąższu (z dodatkami lub bez), herbata zielona, jogurty. Bardzo ważna jest jednak jakość tych produktów. Jeśli więc zdecydujemy się na wzbogacenie diety w aloes, warto upewnić się, po które produkty warto sięgnąć.
Jelita – mikroflora i probiotyki
Mikroflora jelitowa to nic innego jak zbiór bakterii zasiedlających częściowo nasz przewód pokarmowy, których liczebność sięga około 1014 komórek. Jej skład kształtuje się już od pierwszych dni życia i zależy od wielu czynników. Zauważa się wpływ bakterii nie tylko na funkcjonowanie jelit, ale właściwie całego organizmu.Głównymi rolami bakterii jelitowych są rola odpornościowa, odżywcza oraz metaboliczna. Jednak w ostatnim czasie dużą uwagę zwraca się na wpływ prawidłowej pracy jelit oraz składu mikroflory na ogólny stan zdrowia, występowanie niektórych chorób, a także ogólne samopoczucie. Uwaga naukowców skierowana jest także na modulację wysokości masy ciała przez różne szczepy bakterii, co może mieć znaczenie w rozwoju nadwagi i otyłości. Konieczne są jednak dalsze badania w tym zakresie.
Najbardziej znanymi, korzystnymi szczepami bakterii probiotycznych są te z rodziny Lactobacillus oraz Bifidobacterium. Oddziałują one pozytywnie nie tylko na perystaltykę jelit, ale także na układ immunologiczny, hamują rozwój bakterii patogennych, zwiększają wchłanianie składników mineralnych i produkują niektóre witaminy.
Oczyszczanie jelit pozwoli nie tylko na pozbycie się złogów zalegającej treści pokarmowej, ale może również wpłynąć na skład flory bakteryjnej. Ważne, by w codziennej diecie zadbać o zawartość takich składników, które warunkują występowanie korzystnych dla organizmu szczepów.
Naturalnymi źródłami probiotyków są fermentowane produkty mleczne oraz kiszonki. Dla prawidłowego rozwoju korzystnych bakterii ważne jest także zawarcie w diecie prebiotyków, czyli niestrawionych składników pokarmowych stanowiących pożywienie mikroflory. Są one o tyle istotne, że ich odpowiednie dobranie może wpływać na skład jakościowy bakterii, obniżając liczbę tych patogennych, a zwiększając ilość pożytecznych.
Przykładem substancji prebiotycznych są oligosacharydy (w tym frukto-, galakto-, izomalto-, malto- oraz ksylooligosacharydy, oligosacharydy sojowe, a także laktuloza), polisacharydy (inulina, skrobia oporna). Są to substancje wchodzące w skład błonnika pokarmowego, a ich przykładowym źródłem są szparagi, cebula, por, banany, cykoria, topinambur, czosnek, pomidory.
Jelita nie bez znaczenia nazywane są drugim mózgiem. Warto zadbać o ich prawidłową pracę. Ich oczyszczanie ze zbędnych pozostałości jest niezwykle ważne. Nie powinno być jednak działaniem okazyjnym, niezbędne jest wdrożenie prawidłowych nawyków na stałe.
Pamiętając o wskazówkach wymienionych powyżej, warto zadbać przede wszystkim o odpowiednią ilość błonnika pokarmowego i wody, uwzględniając również produkty szczególnie wskazane zarówno dla jelit, jak i mikroflory tam bytującej. Istotna jest też dodatkowa aktywność fizyczna, która pobudzi motorykę jelit.
mgr Paulina Kmieciak
Dietetyk kliniczny i sportowy
Bibliografia
Chaptini L., Deitch Ch., Peikin S., Fizjologia regulacji masy ciała, Jelito cienkie. Jelito grube. Trzustka. Gastroenterologia i hepatologia w praktyce klinicznej, red. Chojnacki J., Wrocław 2013, 8–11.
McMillan B., Jelito cienkie i grube, McMillan B., Wielki atlas anatomii człowieka, Warszawa 2009, 178–179.
Ziółko E., Funkcja żołądka i jelit. Podstawy fizjologii człowieka, Nysa 2006, 73–75.
Śliżewska K et al., Prebiotyki – definicja, właściwości i zastosowanie w przemyśle, „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość” 2013, 1(86), 5–20.
Ostrowska L., Smarkusz J., Modyfikacja mikroflory jelitowej sposobem zapobiegania lub leczenia otyłości i schorzeń metabolicznych?, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2016, 7(2), 53–61.
Hanif Palla A., Gilani A.H., Dual effectiveness of Flaxseed in constipation and diarrhea: Possible mechanism, „Journal of Ethnopharmacology” 2015, 1(169), 60–68.
Król D., Babka płesznik (Plantago psyllium L.) – wartościowa roślina lecznicza, „Postępy Fitoterapii” 2009, 4, 256–259.
Dzierżanowski T., Rydzewska G., Zaparcie stolca – trudny problem leczniczy, „Przegląd Gastroenterologiczny” 2012, 7(5), 249–263.
Kukułowicz A., Steinka I., Aloes – możliwości wykorzystania jako suplementu diety, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2010, 91(4), 632–636.
