Lecytyna – definicja
Lecytyna to nie pojedyncza substancja, lecz grupa związków organicznych zaliczana do fosfolipidów. Rdzeniem pojedynczej cząsteczki jest glicerol połączony wiązaniem estrowym z kwasem fosforowym i kwasami tłuszczowymi. Do rdzenia przyłączona jest końcówka: cholina, inozytol, seryna lub etanoloamina. W zależności od pochodzenia lecytyny jej cząsteczka może zawierać różne rodzaje kwasów tłuszczowych. Dzielą się one na kwasy nasycone: palmitynowy, stearynowy, arachidowy, mirystynowy, laurynowy oraz nienasycone: oleinowy, linolenowy i linolowy. Cechą wyróżniającą fosfolipidy jest polaryzacja cząsteczki na część rozpuszczalną w wodzie (hydrofilową) oraz część rozpuszczalną w tłuszczach (hydrofobową). Dzięki temu są one zdolne obniżać napięcie powierzchniowe i stabilizować emulsje typu olej w wodzie lub woda w oleju.Lecytyna – sprawność mózgu
Oddziaływanie na mózg to najbardziej znana zaleta lecytyny. Substancja ta wchodzi w skład otoczek mielinowych komórek układu nerwowego. Lecytyna zawiera cholinę (zwaną również witaminą B4), która stanowi prekursor acetylocholiny. Ta zaś jest neurotransmiterem, a więc bierze udział w przesyłaniu impulsów nerwowych w układzie cholinergicznym, wspomaga pamięć i koncentrację. Odpowiada także za rozszerzanie naczyń krwionośnych, rytm pracy serca oraz skurcze niektórych mięśni. Inozytol, czyli kolejny składnik lecytyny, sprawia, że receptory serotoninowe w mózgu mają większą czułość. Dzięki temu zwiększa się wychwyt serotoniny, czego następstwem są poprawa nastroju i lepsze zapamiętywanie.Badanie przeprowadzone przez zespół japońskich naukowców w 2010 roku potwierdziło pozytywny wpływ długotrwałego stosowania fosfatydyloseryny na zdolności zapamiętywania i koncentracji u osób w wieku 50–69 lat, które skarżyły się na problemy z pamięcią. Uczestnicy eksperymentu przez okres 6 miesięcy przyjmowali lecytynę w dawce 100–300 mg na dzień. W innym badaniu osoby z demencją i chorobą Alzheimera w ciągu 3 miesięcy suplementowały dawkę 300 mg fosfatydyloseryny dziennie połączoną z 240 mg kwasu fosfatydowego. Okazało się, że taka kompozycja nie tylko usprawniała funkcje poznawcze, ale także poprawiała nastrój i ogólne funkcjonowanie. Przypuszcza się, iż dieta bogata w cholinę oprócz demencji starczej może hamować rozwój stwardnienia rozsianego, choroby Parkinsona bądź depresji. Zapotrzebowanie na lecytynę wzrasta w okresie intensywnej nauki, stresu i napięcia nerwowego, dlatego szczególnie wtedy należy zadbać o jej odpowiednią podaż.
Lecytyna – czynnik lipotropowy i hepatoprotekcyjny
Inozytol i cholina, będące naturalnym składnikiem lecytyny, zwane są też czynnikami lipotropowymi i hepatoprotekcyjnymi. Oznacza to, że przyczyniają się do lepszego metabolizowania tłuszczu w organizmie, zapobiegają zaburzeniom lipidowym oraz stłuszczeniu i marskości wątroby. Otłuszczona wątroba produkuje mniej żółci oraz ma słabsze zdolności detoksykujące. Przekłada się to na problemy trawienne i ogólnie pogorszony stan zdrowia. Lecytyna działa nie tylko profilaktycznie, lecz wspomaga ten narząd również podczas zapalenia i stłuszczenia, stanowiąc barierę ochronną przed takimi czynnikami jak toksyny, wirusy, leki, chemioterapia i alkohol.Amfipatyczny charakter cząsteczek lecytyny sprawia, że substancja ta może transportować we krwi związki lipidowe – cholesterol i kwasy tłuszczowe. Cholina poprawia rozpuszczalność cholesterolu i pomaga usuwać go z tkanek. Tym samym podnosi poziom frakcji lipoprotein HDL we krwi, jednocześnie obniża poziom niebezpiecznej frakcji LDL i trójglicerydów. Dzięki temu niweluje odkładanie się złogów miażdżycowych w naczyniach krwionośnych oraz pośrednio chroni przed zawałem serca. Żółtka jaj są bogatym źródłem lecytyny, lecz jeszcze do niedawna lekarze ostrzegali przed ich nadmiernym spożyciem. Obecnie badania wykazują, że spożywanie nawet kilku jaj dziennie obniża ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego.
Lecytyna – lepsze trawienie
Lecytyna ma ogromne znaczenie dla układu trawiennego. Po pierwsze dzięki właściwościom emulgującym zapobiega powstawaniu kamieni żółciowych w wątrobie. Ułatwia trawienie i przyswajanie tłuszczów oraz rozpuszczalnych w nich witamin (A, D, E, K). Po drugie poprawia jakość śluzu w przewodzie pokarmowym, chroni błonę śluzową ściany żołądka i jelit. Ta cecha przydatna jest zwłaszcza u osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego oraz w zespole jelita drażliwego. Po trzecie lecytyna dostarcza cholinę, czyli prekursor acetylocholiny, która jako neuroprzekaźnik uczestniczy w ruchach perystaltycznych mięśni jelitowych. Stąd jej niedobór może skutkować zaparciami.Lecytyna – dla kobiet w ciąży i karmiących
Cholina oraz inozytol są potrzebne do reprodukcji, dlatego pary starające się o dziecko powinny szczególnie zwrócić uwagę na zawartość tych składników w diecie. Mio-inozytol jest ważny dla kobiet, które mają problemy hormonalne, m.in. zespół policystycznych jajników. Substancja ta może pomóc przywrócić owulację. U mężczyzn zaś inozytol jest komponentem nasienia. Zapotrzebowanie na fosfolipidy zwiększa się także podczas ciąży. Odpowiednia ilość lecytyny w organizmie matki wspomaga dojrzewanie płodu, a w szczególności potrzebna jest do prawidłowego rozwoju układu nerwowego.U kobiet w okresie laktacji dochodzi czasem do bolesnego zatykania kanalików mlecznych. Lecytyna dzięki właściwościom zmniejszającym lepkość mleka może być pomocna w udrażnianiu przewodów oraz skutecznie zapobiegać nawrotom takich problemów. Ponadto cholina przenika z mlekiem matki do organizmu dziecka, dzięki czemu wpływa na funkcjonowanie jego mózgu.
Lecytyna – dla pięknej skóry
Lecytyna znalazła swoje zastosowanie jako składnik emulgujący w kremach i maseczkach przeznaczonych do pielęgnacji skóry i włosów. Działa ona jako emolient (czyli środek nawilżający), chroni przed zmarszczkami, zmiękcza oraz pobudza regenerację naskórka. Dodatkowo ma zdolność tworzenia liposomów, które ułatwiają przenikanie substancji aktywnych przez błony komórkowe w głąb skóry. Lecytyna jest używana także do leczenia egzemy, trądziku różowatego i łuszczycy, jednakże nie ma dowodów naukowych potwierdzających jej skuteczność.Lecytyna – zapotrzebowanie i dawkowanie
Trudno jest określić dokładne zapotrzebowanie na lecytynę. Normy żywienia dla populacji polskiej określają jedynie dzienne zapotrzebowanie na cholinę. Ilość ta wynosi: 125–250 mg u dzieci (0–9 lat), 375–550 mg u nastolatków, 550 mg u dorosłych mężczyzn, u kobiet 425 mg, w okresie ciąży 450 mg, a podczas laktacji 550 mg.Preparaty z lecytyną zawierają dawki rzędu 1000–1200 mg lecytyny na dobę. W czasie większego deficytu (np. przed egzaminami) można zwiększyć dawkę suplementacji, jednak nie należy przekraczać ilości 5000–6000 mg na dobę. Lecytynę uznaje się jako bezpieczną nawet podczas dłuższego stosowania. Jednak w przypadku przekroczenia zalecanych dawek mogą wystąpić objawy niepożądane, takie jak nudności, bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, spadek ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia rytmu serca, uderzenia gorąca, a nawet stany lękowe.
Lecytyna – źródła w pożywieniu
Nazwa lecytyna pochodzi od greckiego słowa „lekithos”, które oznacza żółtko jaja. To właśnie z jajka po raz pierwszy wyizolowano ten związek. Lecytyna znajduje się także w podrobach, rybach, suchych nasionach roślin strączkowych (zwłaszcza w soi), orzeszkach ziemnych (które de facto również należą do strączków), rzepaku, orzechach włoskich, kiełkach pszenicy i pełnoziarnistym pieczywie. Mniej znanym źródłem lecytyny są kryl arktyczny, siemię lniane i liście mniszka lekarskiego.Obecnie ze względu na najlepszą opłacalność do produkcji lecytyny wykorzystuje się głównie soję, rzepak i słonecznik. Osoby unikające produktów modyfikowanych genetycznie bądź uczulone na białka soi mogą wybierać produkty z lecytyną słonecznikową lub pozyskiwaną z kryla. Dzięki właściwościom emulgującym lecytyna znalazła szerokie zastosowanie jako dodatek do leków, suplementów diety i produktów spożywczych (jej oznaczenie to E322). Występuje także w maściach, kremach i kosmetykach.
Należy zdawać sobie sprawę, iż lecytyna jest zbyt dużą cząsteczką, by mogła ulec wchłanianiu w jelicie w takiej postaci, jaką spożywamy. Jest ona trawiona częściowo w żołądku, a następnie w dwunastnicy rozkładana do mniejszych cząsteczek przez odpowiednie enzymy. Każdy z tych prostych składników zostaje zmetabolizowany w inny sposób w różnych szlakach biochemicznych. Dlatego lecytynę, którą dostarczamy z pożywienia lub w formie suplementów, trzeba traktować nie jako substancję aktywną, lecz jako źródło składników odżywczych, z których organizm sam wytworzy potrzebne związki.
Podsumowanie
Główną zaletą lecytyny jest wspomaganie funkcjonowania mózgu, a więc poprawa pamięci i koncentracji. Badania nie dają jednoznacznej odpowiedzi, czy związek ten jest zdolny do wyleczenia chorób otępiennych, jednak z pewnością jest ważny w profilaktyce choroby Alzheimera oraz poprawia funkcjonowanie cierpiących na tę chorobę. Inne stany, przy których suplementacja lecytyną może przynieść korzystne efekty, to hipercholesterolemia, stłuszczenie wątroby, problemy trawienne, kamica żółciowa, zaburzenia płodności, stres i suchość skóry. O odpowiednią podaż lecytyny powinny zadbać także kobiety w ciąży i karmiące piersią. Szczególnie zalecanym naturalnym źródłem tej substancji w pożywieniu są żółtka jaj, podroby i kryl arktyczny.Eliza Gosławska
Dietetyk kliniczny
Bibliografia
Jarosz M., Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, Warszawa 2012.
Kulawik A., Tal-Figiel B., Warżel M., Lecytyna i jej rola w farmaceutycznych emulsjach suchych, „Inżynieria i Aparatura Chemiczna” 2011, 50(5), 62–3.
Zeisel S.H., da Costa K.A., Choline. An essential nutrient for public health, „Nutrition Reviews” 2009, 67(11), 615–623.
Poly C. et al., The relation of dietary choline to cognitive performance and white-matter hyperintensity in the Framingham Offspring Cohort, „The American Journal of Clinical Nutrition” 2011, 94(6), 1584–1591.
Tayebati S.K., Amenta F., Choline-containing phospholipids: relevance to brain functional pathways, „Clinical Chemistry and Laboratory Medicine” 2013, 51(3), 513–521.
Kato-Kataoka A. et al., Soybean-derived phosphatidylserine improves memory function of the elderly Japanese subjects with memory complaints, „Journal of Clinical Biochemistry and Nutrition” 2010, 47(3), 246–255.
Caamaño J. et al., Effects of CDP-choline on cognition and cerebral hemodynamics in patients with Alzheimer's disease, „Methods and Findings in Experimental and Clinical Pharmacology” 1994, 16(3), 211–218.
Higgins J.P., Flicker L., Lecithin for dementia and cognitive impairment, „The Cochrane Database of Systematic Reviews” 2003, 3.
Moré M.I., Freitas U., Rutenberg D., Positive effects of soy lecithin-derived phosphatidylserine plus phosphatidic acid on memory, cognition, daily functioning, and mood in elderly patients with Alzheimer's disease and dementia, „Advances in Therapy” 2014, 31(12), 1247–1262.
DiMarco D.M. et al., Intake of up to 3 eggs/day increases HDL cholesterol and plasma choline while plasma trimethylamine-N-oxide is unchanged in a healthy population, „Lipids” 2017, 52(3), 255–263.
Mourad A.M. et al., Influence of soy lecithin administration on hypercholesterolemia, „Cholesterol” 2010.
Ramdath D.D. et al., Beyond the cholesterol-lowering effect of soy protein. A review of the effects of dietary soy and its constituents on risk factors for cardiovascular disease, „Nutrients” 2017, 9(4), E324.
Mutungi G. et al., Dietary cholesterol from eggs increases plasma HDL cholesterol in overweight men consuming a carbohydrate-restricted diet, „The Journal of Nutrition” 2008, 138(2), 272–276.
Herron K.L. et al., High intake of cholesterol results in less atherogenic low-density lipoprotein particles in men and women independent of response classification, „Metabolism” 2004, 53(6), 823–830.
Schneider H. et al., Lipid based therapy for ulcerative colitis – modulation of intestinal mucus membrane phospholipids as a tool to influence inflammation, „International Journal of Molecular Sciences” 2010, 11(10), 4149–4164.
Stremmel W., Gauss A., Lecithin as a Therapeutic Agent in Ulcerative Colitis, „Digestive Diseases” 2013, 31, 388–390.
Scott C.R., Lecithin: it isn't just for plugged milk ducts and mastitis anymore, „Midwifery Today” 2005, 76, 26–27.
Pechlivanov B., Myo-inositol in the treatment of hormonal, metabolic and reproductive features of polycystic ovary syndrome (review of the literature), „Akusherstvo i Ginekologiia” 2010, 49(3), 37–39.
Ramprasath V.R. et al., Supplementation of krill oil with high phospholipid content increases sum of EPA and DHA in erythrocytes compared with low phospholipid krill oil, „Lipids in Health and Disease” 2015, 14, epub.
