Zdjęcie: Valeria C★Preisler
Zmęczenie? Bóle głowy? Zaburzenia koncentracji? Senność? Suchy, złuszczający się naskórek? To może być niedokrwistość, niekiedy zwana także anemią.
Objawy anemii
Obraz kliniczny anemii jest bardzo niecharakterystyczny i często nie zwracamy uwagi na takie błahe - jakby się mogło często wydawać - objawy. Oprócz dolegliwości wymienionych powyżej, osoby cierpiące na to schorzenie mogą się uskarżać także na zawroty głowy, bladość skóry, czy kołatanie serca. Lekarz natomiast może dodatkowo wybadać tachykardię (akcja serca > 100/min), szmer sercowy, czy - w ciężkich przypadkach długo trwającej choroby - powiększenie śledziony.
Rozpoznanie anemii
Do rozpoznania niedokrwistości niezbędne jest wykonanie morfologii krwi i stwierdzenie obniżonego stężenia hemoglobiny, liczby czerwonych krwinek i hematokrytu poniżej wartości uznanych za prawidłowe. Warto zwrócić uwagę, że nie ma stałych wartości tych parametrów, poniżej których możemy stwierdzić anemię, różnią się one bowiem w zależności od płci i wieku. Przykładowo według definicji WHO (Światowa Organizacja Zdrowia, ang. World Health Organization) u dorosłej kobiety anemię rozpoznajemy przy stężeniu hemoglobiny poniżej 12 g/dl, natomiast u dorosłego mężczyzny - poniżej 13 g/dl.
Przyczyny anemii
Aby zrozumieć istotę choroby i jej możliwe przyczyny, należy zdawać sobie sprawę z procesu powstawania i niszczenia czerwonych krwinek w naszym organizmie. Wszystkie komórki krwi, a więc nie tylko erytrocyty (krwinki czerwone), ale także krwinki białe oraz płytki krwi powstają w procesie krwiotworzenia (hematopoezy) w tkance krwiotwórczej, którą u dorosłego człowieka stanowi tylko i wyłącznie szpik kostny (w okresie płodowym taką funkcję spełnia początkowo wątroba).
Do produkcji czerwonych krwinek niezbędne jest żelazo. W kolejnym etapie dojrzałe lub prawie dojrzałe erytrocyty opuszczają szpik i krążąc w naczyniach krwionośnych podejmują swoją funkcję, która polega przede wszystkim na przenoszeniu tlenu z płuc do tkanek oraz częściowo dwutlenku węgla w kierunku odwrotnym (udział w tym procesie bierze białko - hemoglobina). Na zakończenie swojego czteromiesięcznego życia są wyłapywane przez specjalne komórki w śledzionie i (w mniejszym stopniu) w wątrobie, gdzie ulegają zniszczeniu.
Należy pamiętać, że niedokrwistość jest objawem, a nie chorobą!
Zatem w każdym przypadku należy dołożyć wszelkich starań, aby ustalić jej przyczynę. Najogólniej możemy je podzielić na dwie główne grupy:
- niedostateczna produkcja
- nadmierne niszczenie lub utrata
Niedokrwistość z niedoboru żelaza
Jest to najczęstszy typ anemii. W przypadku zbyt małej ilości żelaza w ustroju zmniejszeniu ulega produkcja krwinek czerwonych w szpiku kostnym i stają się one mniejsze niż w warunkach prawidłowych. W tej jednostce chorobowej mamy dwie grupy objawów:
- ogólne objawy niedokrwistości (opisane powyżej)
- objawy niedoboru żelaza - są to: ból i pieczenie języka, bolesne pęknięcia kącików ust, suchość skóry, cienkie, łamliwe włosy o rozdwojonych końcach i łatwo wypadające, pica - spaczony, wybiórczy apetyt (np. na kredę, krochmal czy glinę).
Charakterystyczną cechą niedokrwistości z niedoboru żelaza w morfologii krwi jest, oprócz obniżonego stężenia hemoglobiny, obniżona średnia objętość erytrocytu (ang. mean corpuscular volume, MCV), która wynosi mniej niż 82 fl (1 femtolitr = 10-15 litra). Oznacza to, że czerwona krwinka jest mniejsza niż powinna.
Niekiedy, w wątpliwych sytuacjach, bada się parametry gospodarki żelazowej, takie jak stężenie żelaza w surowicy (zmniejszone), stężenie białka magazynującego żelazo w surowicy - ferrytyny (zmniejszone) oraz stężenie białka transportującego żelazo - transferryny (zwiększone).
Leczenie tego typu niedokrwistości wymaga ustalenia i usunięcia przyczyny niedoboru żelaza oraz jego uzupełnienia. Główne przyczyny niedoboru żelaza to:
- utrata krwi
- z powodu obfitych miesiączek
- przez przewód pokarmowy
- po urazie
- u wielokrotnych dawców krwi
- zwiększone zapotrzebowanie na żelazo bez jego uzupełniania
- wcześniaki
- okres dojrzewania
- okres ciąży i laktacji
- upośledzone wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego
- niedobór żelaza w diecie
Uzupełnienie żelaza polega najczęściej na przyjmowaniu jego preparatów doustnie w dawce uzależnionej od stopnia niedokrwistości. Leczenie jest długotrwałe i należy je kontynuować nawet przez 4 do 6 miesięcy po uzyskaniu prawidłowych parametrów morfologii krwi, a celem takiego postępowaniu jest uzupełnienie zapasów żelaza w ustroju. Niekiedy, np. w przypadku nietolerancji preparatów doustnych, czy dużej utraty żelaza, lekarz może zdecydować o zastosowaniu preparatów żelaza dożylnie.
Niedokrwistość chorób przewlekłych
Jest to najczęstszy typ niedokrwistości u osób przebywających w szpitalu i spowodowany jest najczęściej przewlekłym procesem zapalnym, bądź chorobą nowotworową. Objawy są takie, jak w innych rodzajach niedokrwistości, a towarzyszą im objawy choroby zasadniczej. W morfologii krwi stwierdzamy obniżone stężenie hemoglobiny oraz krwinkę czerwoną prawidłowej wielkości (82 - 92 fl). W terapii najważniejsze jest leczenie choroby podstawowej. Czasami, w bardzo ciężkiej niedokrwistości, konieczne może być przetoczenie koncentratu krwinek czerwonych (tzw. transfuzja krwi).
Niedokrwistość pokrwotoczna
Powodem niedokrwistości pokrwotocznej jest ostra, bądź przewlekła utrata krwi. Najczęstszą przyczyną ostrej utraty krwi jest krwotok związany z urazem. Osoba dorosła może utracić ok. 20% objętości krwi, zanim wystąpią objawy niedokrwistości i zmiany w układzie krążenia. Przewlekła utrata krwi, która prowadzi do niedokrwistości, jest najczęściej wynikiem krwawienia z przewodu pokarmowego. Wówczas niedokrwistość ujawnia się dopiero wtedy, gdy dojdzie do niedoboru żelaza. Objawy ostrej utraty krwi zależą od wielkości krwawienia. Szybka utrata ~500 ml krwi wywołuje minimalne objawy. Utrata ~750 ml spowoduje między innymi obniżenie ciśnienia tętniczego, natomiast utrata co najmniej 1.5 litra krwi wywoła spadek temperatury ciała, wystąpienie zimnego potu, bezmoczu i utraty przytomności.
Niedokrwistość megaloblastyczna
Niedokrwistość megaloblastyczna charakteryzuje się obecnością dużych erytrocytów we krwi (tzw. makrocytów albo megalocytów) oraz dużych megaloblastów w szpiku (nieprawidłowych, dużych erytroblastów, czyli komórek, z których powstają później krwinki czerwone). Te powiększone komórki powstają wskutek nieprawidłowej produkcji kwasu DNA, spowodowanej niedoborem witaminy B12 albo kwasu foliowego. Objawy są podobne jak w innych anemiach, lecz występują także charakterystyczne symptomy niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego:
- cechy zapalenia języka (gładki, ciemnoczerwony), pieczenie języka, utrata czucia smaku
- nudności, zaparcie lub biegunka
- osłabienie pamięci, stany depresyjne
- przedwczesne siwienie
- nieznaczne zażółcenie skóry (barwa cytrynowa)
Ponadto w niedoborze witaminy B12 mogą wystąpić następujące objawy neurologiczne:
- mrowienie, drętwienie kończyn
- uczucie przechodzenia prądu wzdłuż kręgosłupa przy pochylaniu głowy do przodu (objaw Lhermitte?a)
- niestabilny chód;
- osłabienie wzroku
Chorobą rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych, obecności dużych erytrocytów we krwi (> 100 fl) oraz zmniejszonego stężenia witaminy B12 lub kwasu foliowego w osoczu.
Leczenie polega na podawaniu witaminy B12 w przypadku jej niedoboru, a w przypadku niedoboru kwasu foliowego leczy się chorobę podstawową (najczęściej zmniejszone wchłanianie z przewodu pokarmowego) oraz podaje kwas foliowy.
Niedokrwistości hemolityczne
Jest to grupa chorób, charakteryzujących się nadmiernym niszczeniem erytrocytów w naszym organizmie. Przyczyn tego schorzenia jest co najmniej kilkadziesiąt. Oto niektóre z nich:
- nieprawidłowa budowa błony komórkowej erytrocytu
- niedobory pewnych enzymów
- nieprawidłowa budowa hemoglobiny
- obecność przeciwciał przeciw czerwonym krwinkom
Występują objawy ogólne niedokrwistości oraz żółtaczka o różnym nasileniu. Leczenie jest różne, w zależności od przyczyny anemii hemolitycznej.
Istnieje jeszcze co najmniej kilka typów niedokrwistości, lecz występują one stosunkowo rzadko.
Należy jednak mieć na uwadze fakt, iż nawet z pozoru nieistotne i bardzo subiektywne objawy mogą być zwiastunem choroby i nigdy nie powinniśmy ich lekceważyć.
Lek. Kamil Kowalczyk
Piśmiennictwo:
Choroby wewnętrzne pod red. A. Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2006, t. 2
