Cholesterol – dlaczego wywołuje tyle kontrowersji

Zdjęcie: eric molina

Cholesterol jest związkiem o budowie steroidowej występującym w świecie zwierząt. Nasz organizm pozyskuje go na dwóch drogach: przyswaja go wraz z pożywieniem (jajka, mięso, nabiał), ale także samodzielnie syntetyzuje w wątrobie oraz jelitach.

W spożywanych przez nas posiłkach występują kwasy tłuszczowe oraz cholesterol. Po przyswojeniu z pokarmu krążą one we krwi w postaci różnych struktur. Po wchłonięciu w jelitach przekształcane są w triacyloglicerole (TG) oraz 3 podstawowe frakcje zawierające cholesterol: lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości (VLDL), lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL), lipoproteiny o wysokiej gęstości (HDL). W tych postaciach cholesterol transportowany jest we krwi. Cząstki wymienione powyżej różnią się budową oraz spełnianymi funkcjami.

Co to znaczy "zły" i "dobry" cholesterol

W otrzymywanych po badaniu krwi wynikach umieszczone są stężenia tzw. "złego" i "dobrego" cholesterolu. Struktury te pomimo pewnych podobieństw budowy spełniają w organizmie całkowicie odmienne role.

Cholesterol LDL ("zły cholesterol") - jego zbyt wysoki poziom uznawany jest za jedną z głównych przyczyn rozwoju miażdżycy. Transportuje cholesterol z wątroby do tkanek.

W przypadku, gdy występuje w nadmiarze może odkładać się w świetle dużych oraz średnich tętnic, prowadząc do rozrostu blaszek miażdżycowych. Twory te przyczyniają się do rozwoju nadmiernej sztywności naczyń, mogą pękać inicjując powstanie zakrzepu, który przy nadmiernym rozroście prowadzi do zamknięcia przepływu krwi. Skrzep taki może też ulec oderwaniu i wraz z prądem krwi przemieszczać się do drobniejszych naczyń powodując ich zaczopowanie. Zablokowanie przepływu krwi w tętnicach wieńcowych prowadzi do obumierania mięśnia sercowego, jego niedotlenienia i niedożywienia a w konsekwencji do zawału.

Ponadto frakcja cholesterolu LDL przyczynia się do zwiększenia lepkości krwi oraz hamuje procesy odpowiedzialne za rozkład skrzepu.

HDL ("dobry cholesterol") - jest odpowiedzialny za transport cholesterolu z tkanek do wątroby. Zapobiega rozwojowi miażdżycy, przeciwdziałając osadzaniu się frakcji LDL w tętnicach.

Jak powinny wyglądać prawidłowo zbilansowane posiłki

W prawidłowo zbilansowanych posiłkach powinno się uwzględniać zawartość lipidów, należy tylko zwrócić uwagę na właściwe proporcje ich poszczególnych rodzajów.

Według zaleceń Polskiego Konsensusu Tłuszczowego w prawidłowej diecie osoby dorosłej tłuszcze powinny stanowić 30 % dostarczanej z posiłkami energii, przy czym należy zaznaczyć, iż dominować tu powinny zarówno wielo- jak i jednonienasycone kwasy tłuszczowe (znajdują się one w olejach roślinnych oraz rybach), zaś spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych (zawartych w mięsie i nabiale) powinno być ograniczone, według zaleceń - do poziomu poniżej 10% dostarczanej z pożywieniem energii, tłuszcze typu trans powinny być ograniczone do minimum.

Produktów tłuszczowych nie należy ograniczać w diecie dzieci do 3 roku życia, ze względu na toczące się w ich organizmach intensywne procesy wzrostu i rozwoju, a zawarty w posiłkach tłuszczowych cholesterol jest składnikiem niezbędnym do prawidłowej budowy układu nerwowego, błon biologicznych wszystkich komórek organizmu.

Kto jest narażony na zaburzenia równowagi lipidowej

Zaburzona równowaga lipidowa organizmu zawsze jest zjawiskiem niekorzystnym.

W grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia zaburzeń lipidowych znajdują się: chorzy na cukrzycę, osoby otyłe (zwłaszcza osoby o typie otyłości brzusznej), palacze, alkoholicy.

Pierwotne hiperlipoproteinemie to choroby genetyczne, w których zaburzenia poziomu lipoprotein pojawiają się już u osób w bardzo młodym wieku. Wstępne rozpoznanie tych zaburzeń można określić już na podstawie podstawowego badania krwi oraz wywiadu rodzinnego.

Do chorób takich zaliczamy między innymi: rodzinną hipercholesterolemię, rodzinną hipertriglicerydemię, niedobór lipazy lipoproteinowej.

Wtórne hiperlipidemie mogą być powikłaniem: cukrzycy, zapalenia trzustki, niewydolności nerek, chorób wątroby, niedoczynności tarczycy. Zwiększony poziom niekorzystnych lipoprotein występuje także, jako efekt stosowania leków: beta-adrenolitycznych, tiazydów moczopędnych czy retinoidów.

Jak samemu zbadać poziom cholesterolu

Do orientacyjnego samodzielnego oznaczenia poziomu cholesterolu we krwi, służą paski testowe, na które nanoszona jest kropla krwi pozyskana za pomocą dołączonego do zestawu urządzenia nakłuwającego palec. Uzyskaną próbkę umieszcza się na przeznaczonym do tego celu polu, a następnie po odczekaniu około 40 s odwraca się test na drugą stronę, zaś w przeciągu kolejnych 25 s uzyskane zabarwienie porównuje się z dołączonym paskiem wzorcowym, zaopatrzonym w skalę. Należy pamiętać, iż badanie poziomu cholesterolu wykonuje się na czczo.

Normy poziomu poszczególnych frakcji lipoprotein we krwi:

Trójglicerydy (TG):

poniżej 200 mg/dl (2,3 mmol/l)

Cholesterol całkowity:

poniżej 200 mg/dl (5,2 mmol/l) - wartość pożądana
200-240 mg/dl (5,2-6,2 mmol/l) - umiarkowane ryzyko powikłań miażdżycy
powyżej 240 mg/dl(6,2 mmol/l) - wysokie ryzyko powikłań miażdżycy

Cholesterol LDL:

poniżej 130 mg/dl (3,4 mmol/l) - wartość pożądana
130-160 mg/dl (3,4-4,1 mmol/l) - umiarkowane ryzyko powikłań miażdżycy
powyżej160 mg/dl (4,1 mmol/l) - wysokie ryzyko powikłań miażdżycy

Cholesterol HDL:

mężczyźni: większy niż 35 mg/dl (0,9 mmol/l) - wartość pożądana
kobiety: większy niż 45 mg/dl (1,2 mmol/l) - wartość pożądana

W jaki sposób można obniżyć poziom cholesterolu?

Dieta, zwiększenie aktywności fizycznej, porzucenie nałogów

Jako podstawę leczenia zaburzeń lipidowych stosuje się zmianę niekorzystnych nawyków żywieniowych (dieta bogata w produkty nieprzetworzone, bogate w błonnik, ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych, cukru), zwiększenie aktywności fizycznej, wyzbycie się nałogów (palenie papierosów, alkoholizm), redukcję stresu oraz masy ciała w przypadku osób otyłych. Właściwą dietę należy utrzymywać niezależnie od przyjmowanych leków do końca życia, pozwala ona zredukować poziom cholesterolu o około 15 %, przeciętnie jest to jednak 8%.

Preparaty dostępne w aptekach

W aptekach dostępnych jest wiele preparatów pomocnych zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu zaburzeń lipidów. Rozpoczynając leczenie, należy jednak pamiętać o wykluczeniu potencjalnych schorzeń mogących wywoływać niewłaściwy poziom cholesterolu.
Dostępne preparaty pozawalają zarówno na domową diagnostykę, jak i samodzielne obniżenie ilości przyswajanych lipidów.

Preparaty obniżające zbyt wysoki poziom cholesterolu

Preparaty obniżające zbyt wysoki poziom lipidów dostępne bez recepty najczęściej zawierają w składzie:

błonnik - zmniejsza ilość przyswajanych z posiłkiem lipidów, wiążąc wodę pęcznieje, daje uczucie sytości, zmniejszając tym samym ilość spożytego pokarmu
roślinne sterole oraz stanole - ograniczają ilość wchłanianego z posiłkiem cholesterolu, ich zawartość w naturalnym pożywieniu jest zbyt niska, aby mogły wykazywać działanie obniżające poziom cholesterolu, zalecane dawkowanie wynosi 1-3 g/dobę
niacynę (witaminę PP) - obniża poziom złego cholesterolu poprzez hamowanie syntezy VLDL, LDL, uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej, ma działanie żółciotwórcze, stosowana z simwastatyną podnosi poziom HDL,
lecytynę - uczestniczy w metabolizmie tłuszczów
kwasy omega-3 - hamują powstawanie zakrzepów, obniżają poziom cholesterolu LDL, VLDL oraz TG, nie zmniejszają poziomu HDL, obniżają ciśnienie krwi, rozkurczają naczynia, obniżają poposiłkowy poziom lipidów
kwasy omega-6 - obniżają poziom frakcji LDL, TG, działają antyagregacyjnie
witaminy A, C, E - posiadają właściwości przeciwutleniające, tym samym zapobiegają utlenianiu frakcji LDL (proces ten przyczynia się do rozwoju miażdżycy), uszkodzeniu naczyń krwionośnych
antocyjany - związki występujące w organizmach roślinnych np. w owocach aronii, czerwonym winie. Działaja antyoksydacyjnie, hamują utlenianie frakcji LDL
witaminy B6, B9 (kwas foliowy), B12 - obniżają poziom homocysteiny odpowiedzialnej za rozwój miażdżycy

Preparaty naturalne wpływające na poziom cholesterolu

Preparaty naturalne wpływające na poziom cholesterolu zawierają w składzie wyciągi z: karczocha, czosnku, cebuli, zielonej herbaty.

Zalecane jest także spożywanie naturalnych, nieprzetworzonych produktów bogatych w wyżej wymienione składniki oraz wzbogaconych w nie produktów dostępnych na rynku.

Leki stosowane w leczeniu podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi

W leczeniu hiperlipoproteinemii nadzorowanym przez lekarza stosuje się trzy podstawowe grupy leków:

STATYNY - hamują syntezę cholesterolu w organizmie, podnoszą poziom HDL.
FIBRATY - powodują spadek stężenia LDL, TG, VLDL oraz wzrost stężenia HDL, często stosowane przy przeciwwskazaniach do żywic jonowymiennych.
ŻYWICE JONOWYMIENNE - wiążą kwasy żółciowe, nasilają ich wydalanie z kałem, co z kolei nasila przemianę cholesterolu w kwasy żółciowe, obniżając tym samym poziom LDL, najczęściej stosowane w politerapii, ponieważ podnoszą poziom TG (dlatego są przeciwwskazane w hipertriglicerydemii). Nie są skuteczne w rodzinnej homozygotycznej hipercholesterolemi. Nieznacznie podnoszą poziom HDL.